Niniejszy artykuł stanowi przegląd kilku alternatywnych systemów finansowych opartych o gospodarkę lokalną. Został przetłumaczony i zredagowany na podstawie strony Centrum Schumachera dla Nowej Ekonomii ( Schumacher Center for a New Economics), gdzie Christopher Lindstrom i Susan Witt przedstawili, m.in. relację z konferencji LOCAL CURRENCIES IN THE 21ST CENTURY: UNDERSTANDING MONEY, BUILDING LOCAL ECONOMIES, RENEWING COMMUNITY (Waluty Lokalne w 21 wieku: zrozumieć pieniądze, zbudować lokalne gospodarki, odnowić społeczności), która miała miejsce w czerwcu 2004 roku.
Inicjatywy opisane w artykule rozwijają się do dnia dzisiejszego, osiągając w niektórych przypadkach zaawansowane formy.
Nie ma nic bardziej potężnego, niż idea, której czas właśnie nadszedł
~ Victor Hugo
Najbardziej zrównoważona gospodarka to taka, w której dobra konsumowane w regionie są produkowane w tym samym regionie przy użyciu lokalnych zasobów i lokalnej siły roboczej. Ernest Fritz Schumacher nazwał taki system „ekonomią trwałości”. Jego książka Small is Beautiful: Economics as if People Mattered (Małe jest Piękne: Gospodarka, Jakby Ludzie Mieli Znaczenie) z 1973 roku pozostaje najbardziej przekonującym przykładem budowania dynamicznych gospodarek regionalnych jako kontrapunktu dla coraz większego uzależnienia ludzi od odległych, globalnych systemów produkcji.
Schumacher Centre for a New Economics, założone w 1980 roku po śmierci EF Schumachera, zajmuje się tworzeniem i promowaniem narzędzi ekonomicznych o odpowiedniej skali, które wspierają wzorce regionalnej produkcji i handlu gospodarczego, przynosząc korzyści małym firmom i gospodarstwom rodzinnym oraz angażując konsumentów w coraz bardziej bezpośredni sposób, łącząc ich z ludźmi, ziemią i społecznością. Wśród tych narzędzi są waluty lokalne. W weekend 25-27 czerwca 2004 r. Centrum Schumachera zwołało konferencję „Waluty lokalne w XXI wieku: zrozumienie pieniądza, budowanie lokalnych gospodarek, odnawianie społeczności”. Ponad trzysta osób zebrało się w Bard College nad rzeką Hudson w stanie Nowy Jork, aby dołączyć do konferencji, którą uczestnik konferencji, Pete Seeger, nazwał „najlepszą konferencją, w jakiej kiedykolwiek uczestniczył”.
W dzisiejszej gospodarce światowej waluty krajowe doprowadziły do scentralizowania własności bogactwa i poszerzenia przepaści między bogatymi a biednymi – jednocześnie osłabiając lokalne społeczności, niszcząc ludność tubylczą i zanieczyszczając środowisko. Zdecentralizowane waluty regionalne są ważną siłą przeciwną, działającą na rzecz szerszej redystrybucji bogactwa, przy jednoczesnym wspieraniu unikalnych tożsamości regionalnych, kultur i społeczności.
Lokalna waluta definiuje regionalny obszar handlowy, faworyzując małe niezależne firmy, które chcą handlować tą walutą. Lokalne przedsiębiorstwa, niezdolne do konkurowania z produktami coraz bardziej drapieżnej gospodarki światowej, stają się silnymi graczami na prężnych, regionalnych rynkach.
W 1972 roku Robert Swann współpracował z Ralphem Borsodim, aby wyemitować lokalną walutę zwaną „Stałą” (the Constant) w Exeter w stanie New Hampshire. Ten eksperyment zakończył się po roku ze względu na stan zdrowia Borsodiego, ale pasja Swanna do walut w celu odnowienia lokalnych gospodarek i lokalnych społeczności przetrwała. Poproszony o pełnienie funkcji prezesa założyciela Towarzystwa E. F. Schumachera (obecnie Schumacher Center for a New Economics), Swann wykorzystał tę pasję i pomógł ukształtować pracę Centrum w Berkshires dzięki walutom SHARE, Deli Dollars, Berkshire Farm Preserve Notes i BerkShares. Swann zmarł w styczniu 2003 r., jeszcze przed narodzinami lokalnej konferencji walutowej. Gdyby jednak tam był, podziękowałby pionierom-działaczom obecnym tam za ich pracę w swoich społecznościach, zachęciłby ich do podzielenia się poczuciem mocy sprawczej i nadzieją płynącą z lokalnych działań oraz wyraził zaufanie do młodego pokolenia tworzącego nowe rozwiązania regionalne.
WALUTY LOKALNE
Schumacher Centre for a New Economics używa terminu „waluty lokalne” w odniesieniu do miejscowych narzędzi monetarnych do budowania zrównoważonych lokalnych gospodarek. Inne terminy, które pojawiły się i były używane podczas konferencji, to „waluty uzupełniające”, „waluty wspólnotowe”, a czasem „waluty alternatywne”. Te lokalne waluty mają wiele form.
Lokalne banknoty
W XIX wieku prawie wszystkie banki komercyjne w Stanach Zjednoczonych emitowały własne waluty w momencie udzielania „produktywnych” pożyczek przedsiębiorstwom. Zwykle pożyczka produktywna jest udzielana na zakup sprzętu (maszyn, narzędzi, materiałów eksploatacyjnych), co skutkuje zwiększeniem dostępności dóbr w gospodarce. W ten sposób lokalne banki określały kwotę i rodzaj kredytu potrzebnego do stymulowania rozwoju biznesu w poszczególnych regionach. W 1913 r., wraz z utworzeniem Ustawy o Rezerwie Federalnej, pieniądz banku lokalnego został zastąpiony dolarem federalnym emitowanym przez koalicję banków prywatnych, które tworzą system bankowy Rezerwy Federalnej.
The Constant, wydany w 1972 roku przez Międzynarodowy Instytut Niepodległości, pod kierownictwem Ralpha Borsodiego i Roberta Swanna, był w obiegu przez rok w sklepach Exeter w New Hampshire jako dowód, że lokalne banknoty współpracujące z sektorem non-profit, pozostają współczesną opcją wymiany lokalnej.
GODZINY (HOURS)
W 1991 roku Paul Glover zorganizował lokalną walutę dla swojego rodzinnego miasta Ithaca w stanie Nowy Jork, która wykorzystywała papierowe banknoty do handlu lokalnymi towarami i usługami. Banknoty były wyrażone w godzinach pracy (równowartość średniej stawki godzinowej dla Itaki lub 10 dolarów). Aby rozpocząć obieg, wydawano GODZINY dla właścicieli małych firm, którzy chcieli przyjmować banknoty w handlu za towary i usługi. Zgodnie z koncepcją Paul’a, GODZINY byłyby wspierane przez przyszłą produktywność tych, którym zostały wydane, a więc GODZINY utrzymywałyby dużą wartość niezależnie od wahań w dolarach federalnych.
W ciągu następnej dekady programy GODZINOWE rozprzestrzeniły się w ponad 50 społecznościach w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, angażując obywateli w dyskusję na temat tworzenia własnych regionalnych systemów walutowych. Z tych start-upów tylko kilka nadal działa. Ithaca Hours stale się rozwija dzięki opracowaniu kilku nowych inicjatyw, w tym lokalnego programu ubezpieczeń zdrowotnych i wyjątkowej współpracy z Alternatives Credit Union, która oferuje opcjonalne konto GODZINOWE.
Jednym z czynników powodujących zanik programów GODZINOWYCH jest to, że grupom społecznym nie udało się przewidzieć czasu uruchomienia i kosztów związanych z promocją i utrzymaniem nowej emisji walutowej.
Time Dollars, Time Banks (Wielka Brytania)
Po długiej chorobie, podczas której pomoc innych była kluczowa dla jego wyzdrowienia, prawnik Edgar Cahn opracował program o nazwie Time Dollars. „Dolary czasu” służą do rejestrowania wzajemnych dobrych uczynków sąsiadów. Starzy, młodzi, niepełnosprawni i zmarginalizowani, wszyscy mają jakąś usługę, aby wnieść swój wkład w swoją społeczność, dzięki czemu mogą zarabiać i gromadzić Dolary Czasu na okazje, gdy będą w potrzebie. Aby instytuty Dolarów Czasu mogły zachować status organizacji charytatywnych zwolnionych z podatku, transakcje są generalnie ograniczone do tego, co można by nazwać „ekonomią daru”, z wyłączeniem komercyjnych wymian gospodarczych. Niemniej jednak, Dolary Czasu okazały się niezwykłym narzędziem do tkania wartości takich jak wzajemność, zaufanie, współpraca i to, co Edgar nazywa „koprodukcją” w społeczności. W Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii są aktywne liczne sieci Dolarów Czasu.
LETS (lokalne systemy handlu gospodarczego)
Michael Linton założył pierwszy program LETS na początku lat 80. na wyspie Vancouver w Kanadzie. Programy LETS zostały stworzone jako prosty system debetowo-kredytowy, denominowany w walucie krajowej. Konsumenci, którzy chcieli kupić towary lub usługi oferowane w ramach programu LETS, po prostu dzwonili w sprawie transakcji do centralnego koordynatora, w wyniku czego ich rachunek LETS został obciążony, a konto sprzedawcy zasilone. Producenci wydawali wtedy swoje kredyty u innych członków systemu. System był zasadniczo samoregulujący, a członkowie uruchamiali własną linię kredytową w momencie dokonywania zakupu.
Programy LETS są zdecydowanie najpopularniejszymi lokalnymi systemami walutowymi na całym świecie, posiadając różne adaptacje. Rozwój LETS w Stanach Zjednoczonych był jednak powolny. Prawo IRS uznaje programy LETS za systemy barterowe i jako takie nakłada na menedżerów systemu obowiązek zgłaszania do Urzędu Skarbowego całkowitej wartości transakcji dla każdej osoby [widzimy tu próbę kontroli inicjatyw społecznych przez „kontrolerów centralnych”-przyp. U.K.] . Ten rodzaj zarządzania okazał się kosztowny i uciążliwy dla systemów start-upowych, zniechęcając do szerokiego powielania tego systemu w kraju- aż do tego momentu.
Samofinansowanie
W 1989 roku, po tym jak odmówiono mu kredytu bankowego, właściciel The Deli w Great Barrington w stanie Massachusetts wypuścił „Deli Dollars” jako sposób na sfinansowanie przeprowadzki z jednego miejsca do drugiego. Klienci kupili Deli Dollars za 8 USD, aby później wymienić je na zupę i kanapki o wartości 10 USD. Nie był to pierwszy raz, kiedy taki sposób został użyty jako narzędzie samofinansowania dla małej firmy. Deli Dollars zwrócił uwagę międzynarodowych mediów, w tym CNN, NBC, CBS i Tokyo TV, dodając nową energię do lokalnego ruchu walutowego.
Inne małe firmy w Great Barrington wydały własne banknoty dla chętnych klientów, pokazując, że współpracujący ze sobą obywatele mogą tworzyć niezależne, niedrogie metody udzielania mikrokredytów, które są podwójną walutą lokalną.
Banknoty wielu sklepów /Banknoty lojalnościowe
W 1991 roku siedemdziesięciu kupców rozpoczęło współpracę z Izbą Handlową przy wydawaniu BerkShares w Great Barrington. W ciągu sześciu tygodni klienci dostawali jeden BerkShare za każde 10 dolarów wydane w jednym ze sklepów. Następnie, podczas wyznaczonego trzydniowego okresu wykupu, BerkShares można było wydać jako gotówkę na przedmioty w sklepie. Istnieje wiele odmian tego prostego podejścia, w którym wiele firm nagradza swoich stałych klientów za pomocą not rabatowych.
W niektórych obszarach, takich jak Toronto w Kanadzie i Salt Spring Island niedaleko Vancouver, konsumenci inicjują wymianę poprzez konwersję banknotów federalnych na lokalną walutę, będącą przedmiotem obrotu wyłącznie w sklepach regionalnych.
KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE DOŚWIADCZENIE Z RÓŻNYMI WALUTAMI
Ekonomiści od dawna debatują nad teorią monetarną, przedstawiając różne argumenty na temat tego, jak pieniądz powinien być wprowadzany do obiegu. Wielu zaangażowanych w ruch walut lokalnych jest jednocześnie zainteresowanych alternatywnymi lub komplementarnymi walutami krajowymi i międzynarodowymi. Część z tych interesów była reprezentowana na konferencji.
Waluty zabezpieczone towarami
Od wieków konserwatyści fiskalni opowiadali się za walutą wspieraną przez coś o wspólnie postrzeganej wartości, jak złoto i srebro, jako sposób na zniechęcenie do nadmiernej emisji, która prowadzi do inflacji. Inni sugerowali wsparcie koszyka towarów, takich jak zboża, oleje roślinne, paliwa kopalne i minerały. Liberty Dollar to forma współczesnego, prywatnego, nastawionego na zysk odrodzenia wysiłków zmierzających do stworzenia waluty opartej na złocie i srebrze.
Elektroniczne narzędzia handlowe
Internet i inne nowe technologie, takie jak „inteligentne karty”, otworzyły możliwość handlu bez użycia tradycyjnych form pieniądza. Wiele pomysłowych osób proponuje różne sposoby powiązania tych kart elektronicznych, które są przede wszystkim narzędziami ułatwiającymi kredyt konsumencki, z firmami o określonej misji, takimi jak sprzedawcy produktów ekologicznych.
Większość z tych aplikacji wciąż jest w fazie próbnej, ale ich programiści chcą też włączyć karty lojalnościowe klientów i innych zniżek jako zachęty dla konsumentów do przyłączenia się. Większość z nich jest denominowana w dolarach amerykańskich, chociaż zaproponowana przez Bernarda Lietaera Waluta Referencyjna Terra Trade wypróbowuje elektroniczne karty handlowe z transakcjami denominowanymi w koszyku towarów globalnych korporacji.
Systemy wymiany barterowej
Nasze najwcześniejsze doświadczenie w handlu barterowym to prosta wymiana towarów lub usług między dwiema osobami. Istnieje jednak większy, dobrze prosperujący świat handlu barterowego. Systemy te mogą obejmować złożone transakcje wielokrotne. Podczas gdy większość tych systemów denominuje transakcje w dolarach amerykańskich, niektóre wprowadzają własne miary wymiany, funkcjonujące podobnie do waluty.
W 1934 r. Bazylea w Szwajcarii stała się siedzibą bardzo udanego szwajcarskiego systemu wymiany barterowej między przedsiębiorcami, znanego jako „WIR” (po niemiecku „my”). Konsumenci są wykluczeni z udziału. Transakcje są denominowane w WIR, a przedsiębiorstwa mogą „gromadzić” kredyty na przyszłe transakcje. Członkowie otrzymują zniżki na handel w systemie. Administratorzy systemu są upoważnieni do udzielania kredytów (pożyczek w WIR) firmom spełniającym kryteria ekonomiczne systemu. Uważa się, że sieć WIR stabilizuje szwajcarską gospodarkę.
Wszystkie nowatorskie programy opisane podczas konferencji wyrosły z szeregu prywatnych i publicznych dyskusji na temat natury pieniądza, jego roli w systemie gospodarczym oraz jego wpływu na społeczeństwo i kulturę. Wszystkie prezentacje plenarne i warsztatowe w jakiś sposób poruszały ten temat; niektórzy się na tym skupiali.
PRZYSZŁOŚĆ WALUT LOKALNYCH
Różne programy walutowe, jak opisano powyżej, obejmują trzy bardzo różne rodzaje pieniędzy.
Jednym z nich jest kredyt konsumencki, który ułatwia jednostkom zakup potrzebnych towarów i usług.
Drugi to darowizny pieniężne świadczące o naszej hojności dla innych. Gospodarka daru buduje bardzo realne więzi w społeczności, wzmacniając tkankę społeczną i kulturową oraz przyczyniając się do jakości życia, ale nie bierze bezpośredniego udziału w tworzeniu i wymianie dóbr i usług.
Trzeci rodzaj pieniądza to tak zwany kapitał inwestycyjny. Są to pieniądze potrzebne na rozpoczęcie działalności i ekspansję, kapitał na środki produkcji w odróżnieniu od miesięcznych kosztów operacyjnych. Kiedy Jane Jacobs, uznana planistka regionalna, przedstawiała waluty regionalne jako eleganckie narzędzie do tworzenia firm zastępujących import, miała na myśli ten trzeci rodzaj pieniędzy.
W przyszłości wszystkie trzy formy pieniędzy będą miały zasadnicze znaczenie dla ogólnej strategii budowania zdrowych lokalnych gospodarek.
Czego powinniśmy się spodziewać po ruchach lokalnej waluty w najbliższym czasie?
Z pewnością nowych innowacji w systemach kredytów konsumenckich – wspierających programy „Kup najpierw lokalnie” i zachęcających konsumentów, by wracali do lokalnych witryn sklepowych.
Lepszej współpracy między bardzo popularnymi systemami Time Dollar a systemami kredytów konsumenckich, w których współdzielone są możliwości administracyjne, społeczność lokalna i technologia.
Jednocześnie konieczne będzie zastosowanie naszej zbiorowej kreatywności do rozwiązania problemu, w jaki sposób społeczności mogą emitować lokalne waluty w formie nieoprocentowanych pożyczek w celu finansowania przedsiębiorstw produkujących towary importowane z daleka.
AKTYWNOŚĆ OBYWATELSKA
Przed nami dużo pracy. Wszyscy, którzy zgromadzili się na konferencji, są zaangażowani w tworzenie rozwiązań odpowiadających na narastające problemy globalizacji – rozwiązań, które będą łączyć nas coraz bardziej bezpośrednio z ludźmi i ziemią naszych własnych społeczności. Konferencja została zwołana, aby uhonorować i wesprzeć tę wschodzącą erę dynamicznego aktywizmu obywatelskiego.
Tłumaczenie, redakcja i uzupełnienie: Urszula Klimko
